en

Słownik
polskiej bajki ludowejred. Violetta Wróblewska

ISBN 978-83-231-4473-1

Baśń

Jeden z popularnych gatunków literatury fantastycznej adresowanej głównie do dzieci. Nazwą tą określa się również ludową → bajkę magiczną (wątki w PBL T 300 – T 749), bowiem podobnie jak w formie autorskiej istotą tego rodzaju opowieści jest harmonijne łączenie rzeczywistości realnej i nierealnej, opartej na prawach → cudowności, w obrębie której swobodnie przemieszcza się → bohater (Wróblewska 2003, s. 34-37). Związki między baśnią ludową a literacką, mimo wyraźnego pokrewieństwa obu form, nie są jasne. Baśń literacką traktuje się jako formę, która wyewoluowała z → bajki ludowej, albo uważa za wytwór niezależny od folkloru, albo za zjawisko wyrosłe na gruncie literatury, ale czerpiące inspiracje z tradycji oralnej (Zipes 2001, s. XV).

Niezależnie od genezy oba gatunki wykazują liczne podobieństwa, jak i różnice. W obu najistotniejszym składnikiem świata przedstawionego jest cudowność jako główna siła sprawcza zdarzeń. Utożsamiana z czarodziejskością czy magicznością jest odróżniana od budzącej grozę fantastyki (Caillois 1989, s. 32-35) oraz od typowej dla → legend cudowności religijnej, powstałej w wyniku interwencji w porządek ziemski → Boga lub jednego z jego wysłanników. Działanie sił nadprzyrodzonych jest niezbędne do likwidacji powstałego w baśniowej rzeczywistości nieszczęścia lub braku (Propp 1968, s. 203-242). Odpowiada temu konstrukcja baśni oparta na konfrontacji bohatera z → antagonistą oraz występowanie określonego zespołu tzw. funkcji, jak np. opuszczenie → domu, walka z przeciwnikiem, liczne próby sprawdzające protagonistę (→ zagadki, zadania). Towarzyszy temu określony dobór bohaterów (np. → królewna, → królewicz, → czarodziej, → czarownica, → dziecko, → starzec, → matka, → ojciec, → siostra, → brat) oraz przydział ról fabularnych (bohater wiodący, uzurpator, przeciwnik, → ofiara, czyli istota pokrzywdzona, osoba wyprawiająca bohatera w świat – rodzice, → donator jako osoba pomagająca bohaterowi właściwemu, środek magiczny). Rolę główną odgrywa zawsze postać ludzka (człekokształtna) lub taka, która staje się człowiekiem w wyniku → metamorfozy (Wróblewska 2003).

Obok cudowności naczelną cechą świata przedstawionego obu typów baśni jest jego harmonijna dwuplanowość, dzięki przenikaniu się sfery magicznej i sfery realistycznej (Koziełek 1994, s. 22-23). W konsekwencji takiego ukształtowania rzeczywistości funkcjonuje dwojakiego rodzaju czasoprzestrzeń (magiczna i realistyczna), rządząca się odmiennymi prawami, chociaż przejście z jednego do drugiego wymiaru odbywa się w sposób bezkolizyjny (Ranke 1997, s. 20; Wróblewska 2003, s. 35). Każdą baśń z reguły cechuje również nieokreśloność → czasu i → przestrzeni, wynikająca z usytuowania wydarzeń w odległej przeszłości, wszędzie i nigdzie, co buduje uniwersalizm przekazu. Występujące niekiedy nazwy miejscowe, nawet jeśli mają swój odpowiednik geograficznie weryfikowalny, częściej lokalizują bajkową akcję jedynie w sposób pozorny, bowiem poddają przedstawioną rzeczywistość daleko idącej modyfikacji artystycznej.

Na płaszczyźnie językowej wszystkie opowieści magiczne cechuje szeroko pojęta → formuliczność, czyli występowanie podobnie składniowo ukształtowanych zwrotów inicjalnych, finalnych i medialnych, np. „Był sobie pan”, „Matka miała trzy córki”, „Żyli długo i szczęśliwie” (Ługowska 1981, s. 86-93). Pełnią one istotne funkcje konstrukcyjne i ideowe: wprowadzają czytelnika w świat bajki i wyprowadzają z niego, podnoszą walory estetyczne wypowiedzi, zapewniają spójność tekstu, a na płaszczyźnie zdarzeniowej – charakteryzują bohaterów i ich działania oraz sygnalizują upływ czasu, np. „Szła, szła, aż zaszła”. Kompensacyjnej funkcji przypisywanej baśni jako wyrazowi intencjonalnych pragnień człowieka towarzyszyć mogą inne funkcje (m.in. dydaktyczna, ludyczna, informacyjna, terapeutyczna) w zależności od projektowanego odbiorcy (dzieci lub dorośli, a niekiedy jedni i drudzy) oraz od przyjętej intencji narracyjnej.

Różnice między baśnią ludową a literacką ujawniają się na poziomie komunikacyjnym. Pierwsza ma charakter anonimowy, jest przekazywana ustnie z pokolenia na pokolenie, chociaż współcześnie uległo to zmianie za sprawą jej dostępności w mediach, w tym w Internecie (→ Bajka ludowa a Internet i nowe technologie), jak też dzięki edukacji szkolnej. Druga z nich jest zazwyczaj autorska i utrwalona w formie pisemnej, co zapewnia zobiektywizowanie przekazu oraz pośredni kontakt z czytelnikiem (Ługowska 1981, s. 31-32). → Bajarz posługuje się ograniczonym zbiorem epitetów określających postaci i zdarzenia (Kasjan 1994, s. 72-78), z kolei autor nie stroni od opisów i komentarzy, a nierzadko ujawnia sytuację narracyjną. Pierwszy posługuje się gotowymi schematami konstrukcyjnymi i formułami zapewniającymi rozpoznawalność gatunku, a jednocześnie ułatwiającymi zapamiętywanie oraz odtwarzanie bajki, a drugi dąży do artystycznej oryginalności. W efekcie pierwszych działań powstają liczne → warianty tego samego → wątku, zaś w drugim wypadku niepowtarzalna jakość, nawet jeśli punktem wyjścia jest popularny schemat fabularny o rodowodzie folklorystycznym. Ustność i pisemność determinują również język wypowiedzi (np. prosty – złożony, niepoprawny – poprawny, gwarowy – literacki), jak też rozmiar i stopień skomplikowania baśni (formy krótkie i dłuższe, np. powieści).

Adresatem bajki oralnej była dawniej cała społeczność, głównie dorośli, zaś baśni literackiej przede wszystkim dziecko (Ługowska 1981, s. 33, 50-58). Z myślą o dojrzałych odbiorcach wprowadzano elementy → makabry oraz → obscena, z kolei w wersjach dla najmłodszych unikano tego rodzaju niestosownych treści. Zmiana adresata wpływa również na zmianę typu bohatera. W przekazach oralnych w roli protagonisty występuje człowiek młody, kawaler lub panna na wydaniu, rzadko człowiek dojrzały czy dziecko; w baśniach dla najmłodszych zazwyczaj w centrum zdarzeń znajdują się osoby niedorosłe, a niekiedy ożywione zabawki, np. pajace i lalki. Współcześnie coraz popularniejsza staje się literacka odmiana baśni dla dorosłych, nierzadko zawierająca elementy makabryczne oraz erotyczne, której bohaterem okazuje się osoba w dojrzałym wieku (Kowalczyk 2016). Zamianie w tym ostatnim wypadku ulega również zakres funkcji, gdyż opowieści tego typu zbliżają się do literatury popularnej, stając się przejawem szeroko rozumianej komercjalizacji. Wszystkie odmiany baśni mocno związane są z kulturą, z której wyrastają – z obyczajami, obrzędami, relacjami międzyludzkimi i obowiązującym w danej społeczności światopoglądem.

Pochodzenie baśni, niezależnie od przyjętego wzorca i obiegu, nie jest znane, ale sama nazwa ma wywodzić się od prasłowiańskiego „basn”, „basni”, co oznacza: gadanie, zamawianie, słowa zaklęcia, ale też opowieść fantastyczną i nieprawdopodobną (Słownik prasłowiański 1974, s. 193). W Polsce termin funkcjonował już w XV wieku (Sławski 1952-1956, s. 28), pozostając w związku ze słowem „bajka” – od bajać, czyli pleść, zmyślać, fantazjować (Krzyżanowski 1980, s. 29), co zadecydowało o ich synonimicznym traktowaniu. O bliskości znaczeniowej „bajki” i „baśni” świadczą również zapisy z XVI w., m.in. Piotra Skargi: „Próżne a babie baśni” (O jedności Kościoła Bożego, 1577) i Józefa Wereszczyńskiego: „Nie bajkić babie powiadam” (Kazania, 1587; zob. Krzyżanowski 1980, s. 29). Łukasz Górnicki w Dworzaninie polskim (1566) określa mianem baśni zarówno bajki Ezopa, jak i historie zmyślone (Górnicki 2000, s. 35, 58, 70, 94). Do XIX w. termin „baśń” kojarzony był z wieścią, plotką, gadaniem, fałszem (Linde 1807, s. 61), a więc z wypowiedzią ustną, rzadziej z pisanymi tekstami o zmyśleniach, chociaż wprowadzono już wtedy kategorię autora tego rodzaju tekstów. Twórcę baśni miano nazywać baśniarzem, bajkarzem, bajarzem, baśniosłowem, baśniomówcą i baśniopisem (Linde 1807, s. 61).

W kolejnych wiekach utrwaliło się podwójne znaczenie baśni jako nazwy stosowanej na określenie bajki, opowiadania fantastycznego bądź alegoryczno-dydaktycznego, jak też na oznaczenie zmyślenia, plotki, kłamstwa (Krajewska 1987, s. 119). W tym drugim rozumieniu termin funkcjonował powszechnie w XIX-wiecznej prasie, zazwyczaj w zestawieniach o pejoratywnym wydźwięku, np. „niedorzeczne baśnie” ([b.a.], „Gazeta Poznańska” 1809, nr 54, s. 10 nienumerowana; 1816, nr 58, s. 279) czy „najfałszywsze baśnie” ([b.a.] „Korespondent” 1834, nr 281, s. 1124), zwykle w odniesieniu do nieprawdziwych informacji z zakresu polityki. Jednocześnie w czasopismach tym terminem określano opowieści ludowe (Surowiecki 1812, s. 100), np. → podania o → panu Twardowskim ([b.a.]„Wanda” 1820, t. 1, s. 315).

Przyjmuje się, iż słowo „baśń” jako nazwa gatunkowa pojawiło się po raz pierwszy w tytule zbioru Romana Zamarskiego [Zmorskiego] Podania i baśni ludu w Mazowszu (1852) i podtytułach większości prezentowanych tam tekstów, m.in. O dziadowskim synu, Straszny potwór, Strzyga,dla odróżnienia od form ludowych, w tym podań i → gadek (Waksmund 1992, s. 90). Jednak sama nazwa w podobnym znaczeniu funkcjonowała wcześniej, w nagłówkach innych tekstów, np. w wierszowanej opowieści Teofil Lenartowicz Baśń o walecznym księciu (1850). Z czasem podobną praktykę można zaobserwować u innych autorów, w tym twórców baśni literackich i → adaptacji bajek ludowych, m.in. Antoniego Józefa → Glińskiego Bajarz polski (1853). W jego zbiorze ponad czterdzieści utworów określono mianem baśni, pragnąc oddzielić je od zamieszczonych tam także dwóch powieści ludowych (Krzyżanowski 1980, s. 31). Chociaż w tomach Zamarskiego [Zmorskiego] i Glińskiego znajdowały się przede wszystkim adaptacje przekazów folkloru, sygnujący je termin „baśń” niewiele miał wspólnego ze świadomością i językiem ludu wiejskiego (Waksmund 1992, s. 91), preferującego prostsze określenia, takie jak bajka czy gadka, pozostające w silnym związku z czasownikami „bajać” i „gadać” (opowiadać). Nazwa „baśń” w przeciwieństwie do formy „bajka” pozbawiona była więzi z określeniem czynności bajania i nie posiadała będących w użyciu ludu zdrobnień oraz zgrubień, jak „bajeczka”, „bajęda”, „bajda” (Krzyżanowski 1980, s. 31). Być może z tego też powodu albo ze względu na bardziej znaczącą pozycję tradycyjnej nazwy „bajka” słowo „baśń” nie weszło do języka ludowego. Utrwaliło się jednak w obiegu literackim, dołączając do zestawu kłopotliwych terminów stosowanych w XIX wieku na określenie przekazów ludowych i ich adaptacji, jak gadka, → gawęda oraz → klechda. Terminem tym w szerokim znaczeniu, choć bardziej w odniesieniu do bajki magicznej niż innych epickich form folkloru, posługiwał się m.in. Jan Karłowicz we wstępie do tomu oralnych opowieści litewskich (Karłowicz 1887, s. 2).

Współcześnie nazwy „bajka” i „baśń” nadal stosuje się wymiennie, niekiedy dookreślając je jako ludowa bądź literacka (Krzyżanowski 1965, s. 34-35; Wróblewska 2003). Pierwszy z terminów występuje równie często w znaczeniu bardzo szerokim, swym zakresem pojęciowym obejmując zarówno opowieści oralne, jak i autorskie wierszowane bajki ezopowe, zaś drugi dotyczy utworów literackich, najczęściej adresowanych do dzieci (Waksmund 1992, s. 90-95; Grabowska, Kapełuś 1991, s. 68-70; Bachórz 1991, s. 65-68; Skotnicka 1992, s. 495). Tego rodzaju problem terminologiczny nie występuje w tradycji zachodniej, gdyż na oznaczenie opowieści literackiej o czarach stosuje się określenie fairy tale, zaś wersji ludowej – folk tale (Cuddon 1982, s. 258, 254; Zipes 2006). Pojawia się za to inna dyskusyjna kwestia, jaką jest eksponowanie w nazwie gatunkowej słowa „wróżka” (fairy), odwołujące się do postaci, które niezbyt często występują w baśniach, nie tylko polskich (Thompson 1946, s. 7; Ashliman 2006; Silver 2008, s. 321-322).

W rosyjskojęzycznym kręgu językowym stosuje się termin skazka (bajka) i określenia różnicujące gatunkowo, np. wołszebnaja skazka (czarodziejska bajka), nowelistyczeskaja skazka (nowelistyczna bajka), literaturnaja skazka (literacka bajka). W języku niemieckim występuje nazwa Märchen (Thompson 1946, s. 7-8), którą niektórzy badacze zaczęli używać na określenie bajki magicznej w momencie rozpowszechnienia bajek Grimmów (Ranke 1997, s. 6; Jolles 1965, s. 65). Dzięki autorom zbioru Kinder- und Hausmärchen (1812-1815) baśń przestała być traktowana jako synonim kłamstwa i zmyślenia czy utwór o nikłej wartości artystycznej, stając się określeniem gatunku narracyjnego (Waksmund 1992, s. 90-91). Sam termin Märchen (bajka), Märlein (bajeczka) wywodzony jest od Mär, oznaczającego wiadomość, doniesienie, opowiadanie, pogłoskę (Lüthi 2004, s. 1), wydaje się bliskie polskiej etymologii słowa „baśń” (Krajewska 1987, s. 119-120). Początkowo zakres pojęciowy tego terminu zawężano do krótkich, fantastycznych utworów, najczęściej wywodzonych z epiki ludowej bądź opartych na adaptacji znanych obiegowych wątków. Z czasem rozszerzono na znacznych rozmiarów formy epickie, luźno powiązane z tradycją ludową, jak Dziadek do orzechów (1816) Ernsta Theodora Amadeusa Hoffmanna, Alicja w Krainie Czarów (1896) Lewisa Carrolla czy O krasnoludkach i o sierotce Marysi (1895/1896) Marii Konopnickiej, jak i na formy krótkie, oryginalne, jak opowieści Hansa Christiana Andersena (Grabowska 1988, s. 6-7). Stąd też pojawił się termin „baśń fantastyczna” (Krzyżanowski 1980, s. 31-35; Kuliczkowska 1983, s. 110), mający podkreślić fikcyjność i nadprzyrodzony charakter przedstawianych zdarzeń (Caillois 1989, s. 32-35).

Punktem dojścia przemian terminologicznych zdaje się być kojarzenie baśni z fantasy. Jednak obie formy znacznie się różnią, co nie pozwala na ich łączne traktowanie (Lasoń 1984, s. 51-53; 1990, s. 56-58). Mimo licznych związków formalnych fantasyz bajkami magicznymi (wspólne motywy, wątki, występowanie czarów), gatunek ten odznacza się innym typem kreowanej rzeczywistości, przestrzeni i bohaterów (Nikolajeva 2002, s. 150-154). Sięganie przez twórców tego rodzaju opowieści (John R. R. Tolkien, Ursula le Guin, Andrzej Sapkowski) do dawnych wierzeń, mitów, osadzanie wydarzeń w odległej przeszłości (przeważają potoczne wyobrażenia o średniowieczu), a także powaga podejmowanych tematów (m.in. ontologiczne, eschatologiczne, apokaliptyczne) sytuują krąg tej literatury bliżej mitu oraz → podania wierzeniowego niż baśni (Gemra 1998, s. 3-17). Z kolei techniczna racjonalizacja przedstawionej rzeczywistości, różnorodność prezentowanych wynalazków występujących obok przedmiotów magicznych zbliżają ten gatunek do dzieł typu science fiction (Niewiadowski 1992, s. 32; Wróblewska 2007).

Ze względu na różnorodność tekstów określanych mianem "baśń" podejmowano również liczne próby ich typologii. Dzielono je m.in. na utwory folklorystyczne i niefolklorystyczne (Waksmund 1992, s. 93-94), właściwe (jednowątkowe), synkretyczne (wielowątkowe) i cykliczne (Wróblewska 2003, s. 38-206). W obu ujęciach pierwsze z wymienionych stanowią reinterpretację wzoru ludowego na użytek dziecięcego odbiorcy, nastawioną na funkcję ludyczną i dydaktyczną, jak zbiór Hanny Januszewskiej Baśnie polskie (1953), zaś drugie sięgają do powszechnie znanych wątków orientalnych i europejskich, m.in. Charles’a Perraulta, braci Grimm, Księgi tysiąca i jednej nocy, ale wykazują się znaczną dozą oryginalności, dopasowując się do bieżących koniunktur artystycznych (Waksmund 1992, s. 93-94), np. Bajki nie tylko o smoku (1964) Ireneusza Iredyńskiego i Bohdana Butenki Krulewna (!) Śnieżka (2008). Trzeci z wymienionych typów baśni, czyli cykl, skupia teksty pierwszego bądź drugiego rodzaju, tworząc zbiory o silnym zespoleniu wewnętrznym, zarówno strukturalnym (podobna konstrukcja wszystkich części), jak i semantycznym (losy tej samej postaci bądź zbliżonej grupy bohaterów w serii utworów). Dzięki temu powstaje złożona z kilku elementów całość, którą można kontynuować (Wróblewska 2003, s. 137-206), czego dowodzą np. dzieła Aleksandra Szczęsnego Kolorowe okienko (1913), Zbigniewa Brzozowskiego Kilka czarodziejskich historii (1988) i Stanisława Pagaczewskiego z lat 1966-1979 o profesorze Baltazarze Gąbce i → Smoku Wawelskim.

Do współczesnych zjawisk należy również tworzenie baśni wpisujących się w obszar innych niż literatura zjawisk kultury, takich jak komiks, malarstwo, gra komputerowa, film, teatr (Wróblewska 2016, s. 213-231), bowiem przypisywany gatunkowi rezerwuar motywów i pomysłów fabularnych stanowi niezwykle podatne tworzywo artystyczne (Kostecka 2014; Kowalczyk 2016). Do popularnych przykładów należy 26-odcinkowy serial animowany Bajki i baśnie polskie, który powstał w latach 2002-2005 w Telewizyjnym Studiu Filmów Animowanych w Poznaniu pod kierunkiem Ewy Sobolewskiej (zob. Netografia). Wiele nowych baśni, opartych na reinterpretacji i zabawie konwencją, możemy znaleźć w sieci, jak np. realizowany od 2015r. cykl filmowy w reż. Tomasza Bagińskiego Legendy polskie. Powstał w oparciu o opowiadania napisane przez uznanych twórców literatury fantastycznej, stworzonych na kanwie wątków bajkowych, m.in. o Smoku Wawelskim, → panu Twardowskim i o → Babie Jadze (zob. Netografia). Współczesne baśnie służą również celom utylitarnym, m. in. do popularyzacji różnego typu wiedzy (Wróblewska 2003, s. 134-136) oraz jako narzędzie w pracy terapeutycznej z dziećmi z dysfunkcjami (Molicka 1999; 2002).

Bibliografia

Źródła: [b.a.], [Gazeta Normandzka…], „Korespondent” 1834, nr 281; [b.a.], Z Leiden d. 27 Czerwca, „Gazeta Poznańska” 1809, nr 54; [b.a.], Wiadomości zagraniczne, „Gazeta Lwowska” 1816, nr 58; [b.a.], Wiadomość o Twardowskim Czarnoxiężniku, „Wanda. Tygodnik polski płci pięknej i literaturze poświęcony” 1820, t. 1; Brzozowski Z., Kilka czarodziejskich historii,1988; Butenko B., Krulewna (!) Śnieżka, 2008; Gliński A., Bajarz polski, 1853; Iredyński I., Bajki nie tylko o smoku, 1964; Januszewska H., Baśnie polskie, 1953; Karłowicz J., Podania i bajki ludowe zebrane na Litwie, 1887; Konopnicka M., O krasnoludkach i o sierotce Marysi (1895/1896), 1993; Lenartowicz T., Baśń o walecznym księciu, [w:] tenże, Polska ziemia (w obrazkach), cz. 1, 1850; Molicka M., Bajki terapeutyczne, 1999; Pagaczewski S., Gąbka i latające talerze, 1986 (1979); Misja profesora Gąbki. Opowieść o nowej wyprawie, 1985 (1975); Porwanie Baltazara Gąbki, 1989 (1966); Szczęsny A., Kolorowe okienko, 1913; Zamaeski [Zmorski] R., Podania i baśni ludu w Mazowszu, 1852.

Opracowania: Ashliman D.L., Fairy Lore. A Handbook, 2006;Bachórz J., Bajka,[hasło w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Bachórz J., Kowalczykowa A., 1991; Baśń we współczesnej kulturze, t. 1, Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa, 2014; Caillois R., Science fiction, przeł. Okólska B., [w:] Spór o SF. Antologia szkiców i esejów o science fiction, wyb. Handke R. i in., 1989; Cuddon J.A., A Dictionary of Literary Terms,1982; Gemra A., Fantasy – mit na nowo opowiedziany?, LL 1998, nr 2; Grabowska M., Polskie baśnie literackie,[w:] Księga bajek polskich, t. 2, wyb., wstęp, oprac. Grabowska M., 1988; Grabowska M., Kapełuś H., Bajka ludowa, [hasło w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Bachórz J., Kowalczykowa A., 1991;Jolles A., Proste formy, przeł. Handke R., „Przegląd Humanistyczny” 1965, nr 5; Kasjan J.M., M. Lüthiego koncepcja bajki, [w:] tenże, Usta i pióro. Studia o literaturze ustnej i pisanej, 1994; Kostecka W., Baśń postmodernistyczna: przeobrażenia gatunku. Intertekstualne gry z tradycją, 2014; Kowalczyk K., Baśń w zwierciadle popkultury. Renarracje baśni ze zbioru Kinder- und Hausmärchen Wilhelma i Jakuba Grimmów w przestrzeni kultury popularnej, 2016; Koziełek G., Niemiecka baśń romantyczna, 1994; Krajewska M., Baj, bajka i baśń we współczesnych i dawnych założeniach, „Polonistyka” 1987, nr 2; Krzyżanowski J., Bajka ludowa, [hasło w:] SFP, 1965; Krzyżanowski J., Bajka magiczna, [hasło w:] SFP, 1965; Krzyżanowski J., W świecie bajki ludowej, 1980; Kuliczkowska K., W świecie prozy dla dzieci, 1983; Lasoń G., Baśń a fantasy – podobieństwa i różnice, „Fantastyka” 1984, nr 9; Lasoń G., Magiczne zwierciadła baśni i fantasy, „Fantastyka” 1990, nr 2; Linde B., Baśń, [w:] Słownik języka polskiego przez…, t. 1, cz. 1, 1807; Lüthi M., Märchen, 2004; Ługowska J., Ludowa bajka magiczna jako tworzywo literatury, 1981; Molicka M., Bajkoterapia: o lękach dzieci i nowej metodzie terapii, 2002; Niewiadowski A., Literatura fantastycznonaukowa, 1992; Nikolajeva M., Fantasy Literature and Fairy Tales, [w:] The Oxford Companion to Tairy Tales, ed. by Zipes J., 2002; Propp W., Morfologia bajki, przeł. Balbus S., „Pamiętnik Literacki” 1968, z. 4; Ranke K., Rozważania o istocie i funkcji bajki, przeł. Kasjan J.M., LL 1997, nr 2; Silver C., Fairy, Fairies [hasło w:] The Greenwood encyclopedia of folktales and fairy tales, vol. 1, by Haase D., 2008; Skotnicka G., Literatura dla dzieci i młodzieży [hasło w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Bachórz J., Kowalczykowa A., 1991; Sławski F., Słownik etymologiczny języka polskiego,t. 1, 1952-1956; Słownik prasłowiański, t. 1, red. Sławski F., 1974; Surowiecki W., Rozprawa o sposobach dopełnienia historyi Słowian, „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Królewskiego Przyjaciół Nauk” 1812, t. 8; Thompson S., The Folktale, 1946; Waksmund R., Baśń, [hasło w:] Słownik literatury polskiej XX wieku, red. Brodzka A. i in., 1992; Wróblewska V., Dramat dla dzieci folklorem podszyty, [w:] Teatr i dramat dla dzieci i młodzieży, red. Wiśniewska M., Wróblewski M., 2016; Wróblewska V., Przemiany gatunkowe polskiej baśni literackiej XIX i XX wieku, 2003; Zipes J., Introduction. Towards a Definition of the Literary Fairy Tale,[w:] The Oxford Companion to Fairy Tales, ed. by Zipes J., 2001;Zipes J., Why Fairy Tales Stick. The Evolution and Relevance of a Genre, 2006.

Netografia

Bajki i baśnie polskie, http://abc.tvp.pl/20258027/basnie-i-bajki-polskie [dostęp 20.09.2017]; http://legendy.allegro.pl/ [dostęp: 20.09.2017].

Violetta Wróblewska