Krzyżanowski Julian (1892-1976) – badacz historii literatury polskiej, twórca szkoły badań folklorystycznych, paremiograf i bajkoznawca, komparatysta; uczony, który folklorystykę potraktował jako osobną dyscyplinę badań i wyodrębnił ją z etnografii oraz literaturoznawstwa. Zakres i metody badawcze folklorystyki, a także prace z historii folkloru, opis sylwetek zbieraczy i badaczy twórczości oralnej zawarł w Szkicach folklorystycznych, t. 1. Z teorii i dziejów folkloru (1980). Zbiorową syntezą dającą przegląd historii literatury ludowej są Dzieje folklorystyki polskiej. 1800-1863. Epoka przedkolbergowska (red. Kapełuś, Krzyżanowski, 1970); Dzieje folklorystyki polskiej. 1864-1918 (red. Kapełuś, Krzyżanowski, 1982).
W studiach nad literaturą staropolskąKrzyżanowski wychodził z założenia, że nie sposób jej badać w oderwaniu od twórczości ludowej. Wzajemne wpływy obu tych sfer ukazał w monografii Romans polski wieku XVI (1934) i w zbiorze Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru (1935, wyd. 3. rozszerz. 1977), z programowym studium wprowadzającym Literatura i folklor oraz z artykułami o ludowości u Reja, Mickiewicza, Słowackiego, Fredry czy Norwida. Prace z pogranicza literatury i folkloru publikował systematycznie w „Roczniku Literackim”, część z nich zawarł też w 3. tomie Szkiców folklorystycznych (Krzyżanowski 1980).
Sprzeciw wobec arystokratyzmu i estetyzmu w badaniach literackich, nawiązanie do romantycznego mitu o pierwotności i rdzenności kultury ludowej, do myśli Cypriana Norwida o folklorze jako fundamencie i integralnej części kultury narodowej, przekonanie, że ludowe znaczy tyle co narodowe, miały niewątpliwy wpływ na sformułowanie przez uczonego stanowiska o zazębianiu się, przenikaniu oraz krzyżowaniu literatury i folkloru, o tworzeniu razem „wspólnego podścieliska, z którego literatura wyrasta, by odpowiednio w chwili narodzin się różnicować” (Krzyżanowski 1977, s 23). Takie widzenie relacji literatura – folklor zdecydowało o przyjęciu i preferowaniu w badaniach metod porównawczo-historycznych, a w konsekwencji o uwzględnianiu w opisach w sposób równorzędny aspektów historycznego i geograficznego.
Badaniami relacji folklor – literatura Krzyżanowski zainteresował uczniów powołanej przez siebie Pracowni Literatury Ludowej w Instytucie Badań Literackich oraz grono współpracowników z kręgu pierwszego polskiego czasopisma folklorystycznego, wydawanego od 1957 roku pod nazwą „Literatura Ludowa” (Kapełuś 1965, s. 193). Nazwa pisma, którego był założycielem i redaktorem, nawiązywała do romantycznej koncepcji gatunków uznawanych za „literackie formy folkloru” (→ pieśni, → bajek, → gawęd, → podań, → zagadek, → przysłów itp.). Samo pismo miało za zadanie dokumentować materiały dotyczące obyczajów i kultury wsi oraz publikować wyniki badań nad literaturą ludową i jej związkami z literaturą narodową (Hernas 1977).
Wydany w sto lat po pierwszym tomie Ludu Oskara → Kolberga, pierwszy numer „Literatury Ludowej” powtarzał koncepcję wydawniczą XIX-wiecznego etnografa. Tak ukierunkowane pismo przyjęło „realizację planu regionalnego”, tj. opis i publikowanie folkloru z terenów: Podhala, Rzeszowskiego, Kieleckiego, Górnego Śląska, Śląska Cieszyńskiego, Kaszub i Pomorza, Warmii i Mazur, Lubelskiego itp. W jedenastu rocznikach zredagowanych przez Krzyżanowskiego dochodzi do głosu nurt odnowy folklorystyki jako dyscypliny i dążenie do przywrócenia związków z aktualną myślą światowej folklorystyki (Hernas 1977, s. 4).
Ważny obszar spuścizny naukowej Krzyżanowskiego stanowią studia genologicznepoświęcone pieśniom (w szczególności legendom) i małym formom folkloru (zagadkom i przysłowiom). Z analiz materiałowych Krzyżanowski zdaje sprawę w „okruchach” zebranych w Szkicach folklorystycznych w tomach 2. W kręgu pieśni. W krainie bajki i w 3. Wokół legendy i zagadki. Z zagadnień przysłowioznawstwa (Krzyżanowski 1980). Omówienie 500 przysłów polskich przynosi zbiór Mądrej głowie dość dwie słowie (1958-1960, wyd. rozszerz. 1975). Pod jego redakcją ukazała się, opracowana zbiorowo, oparta na dziele Samuela Adalberga, Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich (t. 1-4, 1969-1978).
Syntezą badań nad folklorem i niewątpliwym wydarzeniem naukowym (o czym świadczy publikacja 21 recenzji odnotowanych tylko za lata 1965-1967 przez Polską Bibliografię Literacką, por. Frydrychowicz 1977) był Słownik folkloru polskiego (SFP), zawierający opis 600 haseł z zakresu literatury ustnej. Słownik, do którego Krzyżanowski napisał większość artykułów, obejmuje trzy grupy zjawisk. Po pierwsze, daje charakterystykę gatunków i konceptów składających się na literaturę ludową – jest to w sumie ok. 300 haseł takich, jak: bajka, podanie, kolęda, jasełka, przysłowie, zamówienia, gry i zabawy oraz wierzenia (→ zapadłe miasta, → rycerze śpiący, → zmora, → wilkołak, sabat czarownic, rozryw ziele, człowiek na księżycu) i obrzędy (→ wesele, pogrzeb), z którymi stowarzyszone są formuły słowne. W grupie tej mieszczą się także podtypy gatunkowe, np. w przypadku bajki, poza hasłami ogólnymi, takim jak bajka i → bajka ludowa, są też jej odmiany szczegółowe: bajka dla dzieci, → bajka łańcuszkowa, → bajka magiczna, bajka-śpiewanka, → bajka zwierzęca, unibos, a także wybrane → wątki i → motywy, postacie, miejsca, → formuły bajkowe. Przykładowo: „Zakład o nos” (T 1000), → „Kuma Śmierć” (T 332), „Zwierzęta w chacie zbójeckiej” (T 130), → „Maliny” (T 780), → „Mądra dziewczyna” (T 875), „Zdradziecka siostra” (T 315), „Młody mocarz” (T 650), „Rybak i jego żona” (T 555), → „Narzeczona zbójnika” (T 956B), „Uczeń czarnoksiężnika” (T 325), „Waligóra i wyrwidąb” (T 301), → „Siedem kruków” (T 451), „Świerszcz” (T 1641), „Zabójca smoka” (T 300 i T 303), → „Szklana góra” (T 530), → „Sezamie otwórz się” (T 676). Po drugie, jako hasła w SFP znalazły się pojęcia teoretyczne z zakresu folklorystyki, tj. ok. 50 artykułów typu: etnografia, etnologia, folklor, folklor miejski, folklorystyka, folklorystyka polska, mitologia i folklor, ludowość w literaturze, motyw, wątek, wariant, muzyka ludowa polska. Po trzecie, SFP zawiera biografie badaczy folkloru polskiego (Zorian Dołęga Chodakowski, Oskar Kolberg, Józef → Lompa, Lucjan → Malinowski, Stanisław Bystroń, Kazimierz Moszyński, Fryderyk Lorentz) i sylwetki pisarzy ludowych i → gawędziarzy (Jan Rak, Jakub Bojko, Piotr Borowy, → Sabała) oraz pisarzy i poetów, którzy wykorzystywali w swej twórczości motywy ludowe (Kochanowski, Słowacki, Wyspiański), zabierali głos na tematy ludowe (Mickiewicz, Norwid) lub ogłaszali teksty ludowe (Dygasiński, Orzeszkowa, Rydel, Żeromski). SFP zawiera też hasła poświęcone prezentacji folklorystów obcych (bracia Grimm, Wuk Karadžić, Aleksandr Hilferding) oraz gatunków i rodzajów literackich (jak bylina czy epika serbska), które miały wpływ na folklorystykę polską (Krzyżanowski 1965, s. 5-6).
Gatunkiem ludowym, któremu Krzyżanowski poświęcił najwięcej studiów i nad którym pracował niemal całe życie, była bajka. Badanie zjawisk składających się na świat bajki ludowej to interpretacje historyczno-genetyczne, komentarze i systematyki. Przedmiotem zainteresowania uczonego były bajki regionalne (słowińsko-kaszubskie, mazurskie, żywieckie, śląskie, sanockie) i narodowe (polskie, rosyjskie, jugosłowiańskie, łotewskie, niemieckie, birmańskie, tureckie i obszaru północnej Karoliny). Większość z tych studiów została pomieszczona w dziale W krainie bajki w 2. tomie Szkiców folklorystycznych (Krzyżanowski 1980). Bezcenne były działania edytorskie Krzyżanowskiego, w tym opracowanie i wydanie odkrytych przez Henryka Barycza tekstów powieści ludowych z XVI w., zbiorów Józefa Lompy, Lucjana Malinowskiego, Józefa Kupca, Kazimierza Nitscha. Wszystkie zawierają wstęp, posłowie lub komentarze pióra Krzyżanowskiego (zob. Źródła).
Teoretyczną rozprawą Krzyżanowskiego, poprzedzającą systematykę polskiej bajki ludowej, była Morfologia bajki (1947). Mimo zbieżności z tytułem słynnego dzieła Władimira Proppa (1928, pol. wyd. 1976), Krzyżanowski nawiązał metodycznie do tez Aleksandra Wiesiołowskiego i Borysa Tomaszewskiego, skupiając uwagę na motywach jako na składnikach wątku i materiale będącym punktem wyjścia w procesie formowania fabuł. Kilka motywów powiązanych równorzędnie (jak ogniwa łańcucha) tworzy wątek, który jest ich sumą, np.
Lis udając martwego wykrada chłopu ryby z wozu (T1), zaskoczony przez wilka, podmawia go do zamrożenia ogona (T2), gdy wilk ucieka i chce pomścić krzywdę, lis zaprasza go na chłopskie wesele, gdzie w komorze wilk upija się, wyje, zwabia chłopów i ledwie spod ich drągów uchodzi z życiem (T3); lis udaje, że ma rozbitą głowę i każe się nieść wilkowi, przyśpiewując «Chory zdrowego niesie» (T4); przed lisią norą wilk domyśla się prawdy, chwyta więc lisa za nogę i chce go pożreć; lis dziwi się, dlaczego wilk gryzie korzeń drzewa, wilk otwiera paszczę, lis zmyka do nory (T5); (por. Krzyżanowski 1965, s. 237-238).
Tekst, złożony z pięciu motywów, pojmowanych jako „autonomiczne, stanowiące pewną całość sytuacje czy akcje jakiejś jednostki bądź istoty”, zapisał jako wielomian: T1 + T2 + T3 + T4 + T5. Tak rozumiany motyw (sekwencja motywów) jest jednocześnie odwzorowaniem pewnego życiowego wydarzenia, wyrazem obserwacji, przekonania, wierzenia odtworzonego i ujętego w żywym słowie (Krzyżanowski 1947, s. 2). W motywie (ten da się wyrazić w jednym zdaniu), analogicznie jak w strukturze zdania, można wyodrębnić dwa człony: utożsamiający (a) i odróżniający (b), których funkcje są różne. Człon „a” jest jednostką indywidualizującą, stałą, statyczną (niezmienną), obecną w świecie przedstawionym utworu; człon „b” – jest jednostką schematyzującą, zmienną i dynamiczną (Krzyżanowski 1965, s. 237). Człony zmienne, odpowiadające powracalności motywu w całej klasie przekazów, mogą w tekście ulegać podwojeniu, potrojeniu lub zwielokrotnieniu: M = (a + b) M = (a + b1 + b2 + b3) (Krzyżanowski 1947, s. 5).
W przypadku motywu zawodów istoty słabej z istotą silną (a), wygranych dzięki sprytnemu zabiegowi (b), w obrębie członu „a” → bohaterem jest małe stworzenie: kret, → ptak, jeż. Zależnie od charakteru bohatera, człon „b” zmienia się: kret urządza wyścigi z → lisem, lwem, a wygrywa je w ten sposób, że czepia się ogona zwierzęcia silniejszego, które puszcza na mecie i oświadcza, że był przed nim (b1); ustawia na mecie swego sobowtóra i dzięki temu osiąga swój cel (b2); w tej samej sytuacji mysikrólik kryje się w skrzydłach czy ogonie orła, a gdy ten zaczyna opadać, opuszcza kryjówkę i wznosi się w górę (b3). Obok formuły podstawowej: M = (a + b), występują bliskie jej: M = (a+b1) lub (a + b2) lub (a + b3), stąd możliwość uzyskania kombinacji; M = (a+ b1 + b2 + b3); (Krzyżanowski 1947, s. 5; omówienie relacji motyw – wątek u Krzyżanowskiego zob. Bukraba 1977; Niebrzegowska-Bartmińska 2007).
Przez autora Polskiej bajki w układzie systematycznym motyw jest definiowany jako najprostszy element tematyczny – jest to „układ wydarzeń ukazanych w ruchu”; wątek to zmieniona, rozszerzona odmiana motywu, powstała albo przez „mechaniczne połączenie kilku motywów, albo przez odpowiednią rozbudowę jednego motywu” (Krzyżanowski 1984, s. 229, 231).
Motyw jako najprostszy składnik opowiadania pojawia się w formach krótkich, np. w → bajkach zwierzęcych, w bajkach dłuższych występuje jako składnik tworu wyższego (wątku). Przekształcenie motywu w wątek jest możliwe dzięki dwuczłonowości motywu.
Pojęcie motywu i wątku w sposób konsekwentny Krzyżanowski zoperacjonalizował w Polskie bajce ludowej w układzie systematycznym (1947, wyd. rozszerz. 1962-1963) – w dziele, które jest spełnieniem postulatu sformułowanego przez Jana Karłowicza na Zjeździe Historyków Polskich w Krakowie w 1900 roku i nawiązaniem do prac analitycznych prowadzonych przez Jana → Karłowicza, Stanisława Ciszewskiego, kontynuowanych przez Witolda Klingera, Adama → Fischera, Jana Janowa (Krzyżanowski 1962, s. 9). Zalążkiem katalogu Krzyżanowskiego były Paralele (1935); początkiem prac nad systematyką bajek było studium Podania i baśni śląskie (Krzyżanowski 1938), w którym, poza odesłaniami do systemu AT, zostały przywoływane ekscerpty z MAAE, ZWAK-u, „Ludu”, dzieł Oskara Kolberga, biblioteki „Wisły”. Prowadzone podczas okupacji prace nad katalogiem → bajki ludowej zwieńczone zostały w 1947 roku. Wydanie kolejne, rozbudowane, z lat 1962-1963, przygotowane zostało na podstawie zachowanego brulionu – kartoteka i czystopis systematyki podzieliły podczas okupacji losy warszawskiej Starówki (zob. Kapełuś 1977). Warto dodać, że analizy morfologiczne bajek, zastosowane przez Krzyżanowskiego, stały się wzorem dla badaczy, którzy podobną metodą analizowali strukturę pieśni (por. Adamowski 1983, 1989; Bartmiński 1981, 1990; Niebrzegowska-Bartmińska 2004, 2007; Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 4. Lubelskie, 2011) i zamówień (Niebrzegowska-Bartmińska 2003, 2007).
W studiach nad polską bajką ludową Krzyżanowski odwołał się do wykorzystywanej w badaniach literatury tradycyjnej (bajek, podań, pieśni, przysłów i zagadek) metody geograficzno-historycznej, zwanej też fińską. Założenia metody fińskiej wynikały z krytyki bajkoznawstwa XIX-wiecznego, które było skłonne wywodzić bajki europejskie (i światowe) z jednej kolebki i sprowadzać badania do studium okazów indywidualnych, tzn. odtworzenia historii danego wątku i rekonstruowania jego hipotetycznej, pierwotnej postaci (archetypu, praformy). Punktem dojścia w analizach miała być mapa wędrówek danej bajki. Tymczasem zasady metody geograficzno-historycznej, określone przez Waltera Andersona (1940), polegały na poznaniu wszystkich wariantów wątku, ich porównaniu, odtworzeniu miejsca i czasu powstania poszczególnych wariantów, a także wyodrębnieniu badanego wątku spośród wątków podobnych, w kolejności – na ukazaniu elementów strukturalnych wątku i prześledzeniu relacji składników w przypadku kontaminacji (Krzyżanowski 1965, s. 227-228).
Za systemem Aarnego-Thompsona (AT) Krzyżanowski wyróżnił w PBL cztery zasadnicze grupy bajek (wraz z wykazem podstawowych wątków i motywów od 1 do 2700): I. „Bajki zwierzęce” (T 1 – T 299), II. „Baśnie, legendy i nowele” (tu szczegółowiej: „Baśnie magiczne” – T 300 – T 749, „Legendy, bajki religijne” – T 750 – T 849, „Nowele, bajki o niezwykłych przygodach” – T 850 – T 1199); III. „Kawały i anegdoty” – T 1200 – T 2440 oraz IV. „Bajki ajtiologiczne” – T 2441 – T 2700. Jako że w systemie AT nie zostały uwzględnione wątki szeroko znane w folklorze słowiańskim (i niesłowiańskim), Krzyżanowski jako dział dodatkowy (piąty) wprowadził opowieści wierzeniowe i podania (T 3000 - T 8025), nawiązując tym samym do monografii o podaniach wędrownych (Migratory Legends) Reidara Thoralfa Christiansena (1958). Podobnie jak norweski badacz był zdania, że niepodobna przeprowadzić granicę między bajką ludową a podaniem, z tego względu zmodyfikował system AT i dodał do niego (jak Christiansen) pozycje T 3000 – T 8025. Objęły one działy: „Czarnoksiężnicy” (T 3000 – T 3025), „Czarownice i czary” (T 3030 – T 3080), „Podania o duchach i strachach” (T 4000 – T 4050), „Duchy w rzekach, jeziorach i morzu” (T 4051 – T 4090), „Karły i olbrzymy” (T 5000 – T 5050), „Boginki i kraśnięta” (T 5051 – T 6070), „Duchy domowe” (T 7000 – T 7020), „Podania lokalne” (T 7050 – T 8025). „Podania wędrowne” Christiansena w ujęciu Krzyżanowskiego odpowiadają bajkom wierzeniowym, podaniom miejscowym lub podaniom historycznym. W odpowiedzi na krytykę Thompsona, o błędnym nieodróżnianiu przez polskiego badacza bajki (Märchen) i podania (Sagen), we wstępie do PBL pisał, że uwzględnia w układzie polskim pewną ilość powiastek wierzeniowych (o → krasnoludkach, czarownicach, → strzygach i → strzygoniach, płanetnikach i → topielcach), gdyż mają one w wielu wypadkach charakter wyraźnie baśniowy i nie wymagają sięgania do przesądów i wierzeń (Krzyżanowski 1962, s. 14).
Schematy strukturalne wątków przejęte z systemu AT rzadko pozwalają odtwarzać idealną formę wątku bajkowego, obejmują możliwe alternatywy, które w wątku mogą występować. Odstępstwa od formy naturalnej to: 1) brak pewnych motywów, 2) zmiana w ich kolejności, 3) nadmiar motywów, wynikający z krzyżowania się z motywów i wątków. O zasadzie klasyfikacji wątków, wyborze naczelnego, decyduje „czynnik subiektywny”, tzn. „wyczucie autorskie wyrobione dzięki wieloletniemu zżyciu się z baśnią ludową i na nim oparte hierarchizowanie składników” (Krzyżanowski 1962, s. 17).
Dynamika wątków bajkowych została oddana w PBL nie tylko za pomocą „systemu fińskiego” w zakresie oznakowania wątków, ale też ich prezentacji w postaci schematycznej struktury uwzględniającej alternatywne sytuacje występujące w konkretyzacjach wątku. Ze względu na skoncentrowanie uwagi na wątkach narodowych, konieczna była także modyfikacja schematów strukturalnych. Po schemacie (streszczeniu) wątku w PBL umieszczana jest bibliografia studiów nad danym wątkiem, zapis wariantów literackich wątku, zapis wariantów ludowych (rejestr rozpoczynany jest od pozycji najstarszych, nieoznaczonych topograficznie, w kolejności rejestrowane są warianty ze źródeł nowszych). Po wariantach ludowych podawane są przekłady danej pozycji na języki obce oraz warianty obce, zapisane przez zbieraczy polskich i drukowane w polskich publikacjach naukowych. Porządkowaniem wariantów w PBL rządzi stała zasada. Warianty są odnotowywane w układzie geograficznym od północy ku południowi i od zachodu ku wschodowi. Taki układ daje obraz zasięgu terytorialnego wątku. Przykładowy zapis (T 804) w PBL ma postać następującą:
T 804. Matka św. Piotra
Matka św. Piotra, sekutnica (lub skąpa), dostaje się do piekła (czyśćca). Ponieważ obdarzyła kiedyś ubogiego cebulą, syn wyciąga ją na szczypiorze, ona chcąc jednak odtrącić inne dusze, które się jej chwytają, rzuca się tak gwałtownie, że szczypior pęka, powodując jej upadek na poprzednie miejsce.
AT 804. – GrM 221.- BP 3, 538. – N. Sumcow: Legienda o griesznoj matierii, Kijewskaja Starina 1893. – Warianty literackie u Dostojewskiego, P. Todorowa i Zeyera omawia A. L. Bem: Legienda o łukowkie, Księga referatów II Międzynarodowego Zjazdu Slawistów, Warszawa 1934, 7. – J. Krzyżanowski MG 21960, 1, 420.
L. Rydel: Zaczarowane koło, 1900, 121. – S. Dzikowski: „Matka św. Piotra” KP 291.BR Federowski LB 3, 274 nr 540 (Krzyżanowski 1962, s. 252-253).
- Wyrzysk Piesna (Nitsch) 2WPTG 231 nr *272.
- Puck Glinne Pole (Lorentz) TP 137 nr 186.
- Poznań (Kolberg: „Matka św. Piotra”) 15, 172.
- Śląsk (Lompa) RślC 1844, 97 (laska 9 razy święcona zamiast szczypioru) = PrzL 1845, 1 nr 30, 240.
- Wieliczka Przebieczany (Cercha) MAAE 4, 192.
- Przasnysz (Chełchowski: „O matce św. Piotra”) PiO 2, 92 nr 75.
- Lublin Urzędów (Kolberg: „Matka św. Piotra”) 17, 207 nr 20.
- Tarnobrzeg Grębów (Nitsch) WPTG 111 nr 120 (epilog: św. Piotr uprasza, by w jego święto padał deszcz).
- Wilno (Karłowicz: „Św. Piotr i skąpa baba”) ZWAK 11, 273 nr 30.
- Sokal (Siewiński: „Dlaczego matka św. Piotra jest w piekle”) Lud 9, 69 nr 4.
- (E.K.) Lud 1, 176 (sznur podany przez św. Piotra matce zamienia się w konstelację).
Tym, co wyróżnia katalog Krzyżanowskiego, jest pieczołowite dokumentowanie wariantów. Inaczej niż bracia Grimm, którzy dążąc do rekonstrukcji tekstu, warianty bajki łączyli jako uzupełniające się wzajemnie, a pozostałe pomieszczali jedynie w przypisach (por. Cocchiara 1971, s. 252-254), autor Polskiej bajki ludowej w układzie systematycznym daje rejestr wszystkich dostępnych zapisów. Wartość „układu systematycznego”PBL jest bezsprzeczna. W opinii Janiny Hajduk-Nijakowskiej (1977) i Izabelli Bukraby (1977) jest to jedna z najcenniejszych pozycji folklorystyki polskiej, punkt wyjścia dla penetracji terenowych, źródło informacji o polskiej prozie ludowej, dobry materiał porównawczy dla badań folkloru różnych narodów. Pewnym niedostatkiem jest nieróżnicowanie wartości wiernych zapisów udokumentowanych przez zbieraczy i literackich przeróbek.
Źródła: Bajki i podania, zeb. Lompa J., red. nauk., słowo wstępne Krzyżanowski J., wstęp i komentarze Kapełuś H., teksty i nota edytorska Pośpiech J., 1965; Bajki śląskie ze zbiorów Lucjana Malinowskiego, wyb., wstęp, oprac. Jaworska E., red. Kapełuś H., słowo wstępne Krzyżanowski J., 1973; Bajki Warmii i Mazur, red., wyb. Koneczna H., Pomianowska W., przygot. do druku i opatrzyła przypisami Kurowska H., przedmowę napisał Krzyżanowski J., 1956; Dzieje folklorystyki polskiej. 1800-1863. Epoka przedkolbergowska, red. Kapełuś H., Krzyżanowski J., 1970); Dzieje folklorystyki polskiej. 1864-1918, red. Kapełuś H., Krzyżanowski J., 1982; Krzyżanowski J., Morfologia bajki, 1947; Krzyżanowski J., Bajka wierzeniowa, LL 1960, z. 6; Krzyżanowski J., Folklorystyka polska, [w:] Cocchiara G., Dzieje folklorystyki w Europie, przeł. Jekiel W., 1971; Krzyżanowski, Literatura a folklor, [w:] Nauka o literaturze, 1984; Krzyżanowski J., Metoda geograficzno-historyczna, [hasło w:] SFP, 1965; Krzyżanowski J., Motyw i wątek, [hasło w:] SFP, 1965; Krzyżanowski J., Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru, 1977; Krzyżanowski J., PBL, t. 1-2, 1962-1963; Krzyżanowski J., Szkice folklorystyczne, t. I: Z teorii i dziejów folkloru, t. II: W kręgu pieśni. W krainie bajki, t. III: Wokół legendy i zagadki. Z zagadnień przysłowioznawstwa, 1980; Krzyżanowski J. W świecie bajki ludowej, 1980; Krzyżanowski J., Wstęp [do:] SFP, 1965; Kupiec J., Podróż w zaświaty, powieści i bajki śląskie, oprac. Simonides D., Pośpiech J., 1975; Podanie i legendy polskie, ruskie i litewskie, wyb. Siemieński K., oprac. Pamuła K., wstęp Krzyżanowski J., 1975; Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 4. Lubelskie, red. Bartmiński J.: cz. 1, Pieśni i obrzędy doroczne; cz. 2, Pieśni i obrzędy rodzinne; cz. 3, Pieśni i teksty sytuacyjne; cz. 4, Pieśni powszechne; cz. 5, Pieśni stanowe i zawodowe; cz. 6, Muzyka instrumentalna. Instrumentarium – wykonawcy – repertuar, 2011; Sto baśni ludowych, oprac. Kapełuś H., Krzyżanowski J., wstępem, przypisami opatrzył Krzyżanowski J., 1957.
Opracowania: Adamowski J., Procesy modernizacyjne w języku polskiego folkloru wierszowanego, „Biuletyn Polonistyczny” 1983 [streszczenie rozprawy doktorskiej 1982]; Adamowski J., 1989, Z badań nad segmentacją tekstu pieśni ludowej, [w:] Tekst ustny – texte oral, red. Abramowicz M., Bartmiński J., 1989; Anderson W., Handwörterbuch des deutschen Märchens, 1940; Bartmiński J., Klasyfikacje gatunkowe a systematyka tekstów folkloru, [w:] Literatura popularna – folklor – język, t. 2, red. Nawrocki W., Waliński M., 1981; Bartmiński J., Folklor – język – poetyka, 1990; Bukraba I., W kręgu koncepcji bajkoznawczych Juliana Krzyżanowskiego, LL 1977, nr 3; Christiansen R. T., The Migratory Legends, FCC nr 175, 1958; Cocchiara G., Dzieje folklorystyki w Europie, przeł. Jekiel W., 1971; Frydrychowicz G., O nowy słownik folkloru, LL 1977, nr 3; Hajduk-Nijakowska J., Refleksje nad systematyką bajki polskiej Juliana Krzyżanowskiego, LL 1977, nr 3; Hernas Cz., O założycielu „Literatury Ludowej”,LL 1977, nr 3; Kapełuś H., [rec.] Polska bajka ludowa w układzie systematycznym, LL 1964 nr 4/6; Kapełuś H., Badania nad bajką i podaniem w Polsce, LL 1966, nr 4-6; Kapełuś H., Bajka ludowa w dawnej Polsce [wstęp do:] Bajka ludowa w dawnej Polsce, wyb., oprac. Kapełuś H., 1968; Kapełuś H., Dzieje katalogu bajek polskich Juliana Krzyżanowskiego, LL 1977, nr 3; Kapełuś H., Krzyżanowski Julian, [hasło w:] SFP, 1965; Lewański J., “Polska bajka ludowa w układzie systematycznym”, Julian Krzyżanowski, „I. Bajka zwierzęca”, s. 90, „II. Baśń magiczna”, „Pamiętnik Literacki” 1947, nr 37; Niebrzegowska-Bartmińska S., „Kiedy Pan Jezus jechał na osiołeczku...” Analiza morfologiczna tekstu zamówienia, [w:] W kręgu folkloru, literatury i języka. Prace ofiarowane prof. Janowi Mirosławowi Kasjanowi w 70. rocznicę urodzin, red. Jakitowicz M., Wróblewska V., 2003; Niebrzegowska-Bartmińska S., Pojęcie wzorca tekstu a modelująca funkcja motywu. Na przykładzie kolędy życzącej, [w:] W kręgu wiernej mowy, red. Rzeszutko M., Wojtak M., 2004; Niebrzegowska-Bartmińska S., Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej, 2007; Simonides D., Julian Krzyżanowski a śląska folklorystyka, LL 1977, nr 3; Sulima R., W kręgu myśli folklorystycznej Juliana krzyżanowskiego, LL 1977 nr 7; Udziela S., O potrzebie zestawienia i uporządkowania opowiadań ludowych, „Lud” 1905, t. 11; Wyka K., Krzyżanowski Julian, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1 (A-M), red. Hernas Cz., Hutnikiewicz A., Krzyżanowski J., 1984.
