Życiem duchowym i materialnym ludu zaczęto interesować się u schyłku XVIII wieku. Szczególnie zainteresowano się folklorem, na co wpływ miała sytuacja polityczna Polski, przemiany społeczne w Europie związane z rewolucją francuską i uwłaszczenie chłopów (Krzyżanowski 1935, s 13). W XIX wieku na wzrost popularności opowieści ludowych miały rodzące się prądy romantyczne, w tym zwrot ku swojskości i Słowiańszczyźnie, szukanie wspólnych korzeni kulturowych narodów słowiańskich i pragnienie ocalenia ginącej tradycji ludowej, w której próbowano odnaleźć ślady przeszłości (Wróblewska 2016, s. 755-766). Szczególnie ceniona była szeroko rozumiana → bajka ludowa, zwłaszcza → podanie, rozpatrywane w kategoriach dokumentu historycznego i kulturowego, dzięki któremu odszukiwano dawne tradycje i przekonania. Ludowe opowieści inspirowały również pisarzy. Wykorzystywano bajkowe → motywy w twórczości balladowej i dramatycznej (np. Adam Mickiewicz, Antoni Edward Odyniec, Tomasz Zan, Aleksander Chodźko, Bohdan Zaleski, Juliusz Słowacki), gromadzono zapisy → pieśni ludowych, bajek i → legend (m.in. Lucjan → Siemieński, Kazimierz Władysław → Wójcicki, Roman → Zmorski, Seweryn Goszczyński, Ryszard Berwiński, Oskar → Kolberg), mowa ludu stała się nowym środkiem ekspresji literackiej (Krzyżanowski 1935, s. 15). Ze względu na związki z tradycją ludową – różne bajki, pieśni, → przysłowia i → zagadki przenikały do literatury pięknej (nawiązania, → adaptacje, transformacje), tworząc jej podstawy.
W okresie romantyzmu dominowały dwie tendencje – pierwsza wyrażała chęć dokumentowania ludowej twórczości, co prowadziło do narodzin badań nad folklorem, zaś druga oznaczała przede wszystkim literackie wykorzystanie (opracowanie) ludowych → wątków i popularyzację oralnych gatunków we współczesnej literaturze oraz sztuce. Ostatnia tendencja wiązała się także z artystycznymi poszukiwaniami źródeł poezji (por. w Europie działania Jamesa Samuela Wodswortha czy James Macphersona, koncepcje Herdera). Literackie wykorzystanie ludowych wątków i motywów oznaczało ich reinterpretację, uwspółcześnienie, nadawanie nowych znaczeń, nierzadko symbolicznych. Istotę związków twórczości literackiej z tradycją ludową odkryli i spopularyzowali niemieccy filozofowie oraz artyści (m.in. Johann Gotfried Herder, Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Schiller, Novalis, Ludwig Tieck, August Wilhelm Schlegel, Friedrich Schlegel, Heinrich von Kleist).
Romantycy opracowywali osobne zbiory bajek zawierające opowieści ludowe, jak i tzw. → adaptacje literackie, opowieści tworzone na motywach → gadek i przypowieści ludu. → Baśnie literackie o rodowodzie folklorystycznym pełniły funkcję form przejściowych między opowieściami ludowymi a oryginalnymi utworami artystycznymi (Wróblewska 2003, s. 46). Do najważniejszych dzieł z tego okresu zaliczyć można pracę Wójcickiego Klechdy, starożytnych podań i powieści ludu polskiego i Rusi (1837). Zawarte w tomie opowieści o Walgierzu Wdałym czy Zaklęty w wronę stanowią ważne nawiązania do tradycji Kroniki wielkopolskiej i Apulejusza, ale zawierają również transpozycje motywów lub są konstruowane na bazie wątków ludowych. Adaptacjami twórczości ludowej są pochodzące z tego okresu także: Powieści ludowe spisane z podań (1842) Karola Balińskiego, Podania i legendy polskie, ruskie, litewskie (1845) Siemieńskiego, Podania i baśnie ludu na Mazowszu (1852) Zmorskiego, w mniejszym stopniu Klechdy, czyli baśnie ludu polskiego na Śląsku Józefa Lompy, zbierane w latach (1841-1846), opublikowane w 1900 roku. Niemalże wszyscy wymienieni autorzy odwoływali się do pionierskiego w tradycji polskiej dzieła Wójcickiego (Wróblewska 2003, s. 47), który z kolei wzorował się na publikacjach braci Grimm (→ Bajka ludowa a baśnie braci Grimm). Zbiory niemieckich etnografów stały się wzorcem tego typu prac dla pisarzy w całej Europie, także w Polsce. Zapożyczenia nie wykluczają jednak oryginalności zamysłu Wójcickiego i jego następców. Wśród bogactwa tematów na uwagę zasługują utwory poświęcone „rodzimym” → diabłom, np. Borucie (Siemieński O diable Borucie), opowieści o → świętych (np. św. Jadwidze, św. Czesławie; por. Lompa), → bajki zwierzęce, nowelistyczne, magiczne, eksponujące m.in. motywy → wody żywej czy walki ze → smokiem (por. Zmorski). Nie brakowało także w przywołanych tomach zapożyczeń z innych kultur, m.in. spolszczeń utworów Machiavellego, np. Diabeł w Krakowie Siemieńskiego (Krzyżanowski 1980, s. 204). Do najsłynniejszych zbiorów baśni należy opublikowany w 1853 roku Bajarz polski Antoniego Józefa Glińskiego, czyli antologia różnego typu opowieści, → gawęd ludowych, w których autor nie odwoływał się do twórczości poprzedników (zwłaszcza Wójcickiego), nawiązywał natomiast do tradycji orientalnej, przetwarzał znane wątki literackie, zamieszczał przekłady utworów zaczerpniętych z twórczości rosyjskiej, np. Puszkina (por. Baśń o staruszku i staruszce i o złotej rybce, Baśń o uśpionej królewnie, karle Siłobrodzie i o głowie wielkoluda (Wróblewska 2003, s. 47).
Wszystkie zbiory baśni przyczyniły się do popularyzacji rodzimego folkloru i stały się źródłem inspiracji dla wielu pisarzy, swobodnie wykorzystujących poszczególne motywy oraz wątki. Niektóre z nich funkcjonowały w obrębie większych całości, były wkomponowywane w literacką opowieść. Tak dzieje się w przypadku dramatu romantycznego Juliusza Słowackiego z 1833 roku pt. Kordian (1834). Bajka starego sługi Grzegorza pt. O Janku, co psom szył buty ma nie tylko znaczenie kompozycyjne – pełni funkcję intermezza. Wymowa utworu, sylwetka bohatera, znanego z tradycji ludowej → szewca, który sprytem pragnie osiągnąć majątek, kontrastuje z postacią idealisty Kordiana. Opowieść stanowi nawiązanie do popularnej bajki o → kocie w butach, znanej przede wszystkim dzięki francuskiej wersji Charles’a Perraulta, opublikowanej w 1697 roku. Tytułowy kot, pomagający młynarczykowi zdobyć majątek, jest uosobieniem sprytu i przedsiębiorczości. Janek – bohater bajki Słowackiego, nie ma zwierzęcych pomocników, sam przejmuje inicjatywę. Jego decyzje, życiowe wybory nie są w pełni etyczne. Funkcję symboliczną pełni również wykorzystany w dramacie wątek zaczerpnięty z bajki o → strzydze, zwłaszcza motyw schodów ułożonych z trumien (T 307 → „Królewna strzyga”; por. Krzyżanowski 1935, s. 15). W kolejnym dramacie – Król – Duch (1847), podobną funkcję pełni wątek o uśpionym królestwie (T 413 „Królestwo uśpione”). Inne zastosowanie bajkowych elementów prezentuje Balladyna (1839), tragedia oparta na ludowym wątku legendowym T 780 → „Maliny”, spopularyzowanym m.in. za sprawą Chodźki, a dotyczącym rywalizacji → sióstr o względy panicza. Jest to dramat szekspirowski, w którym pojawiają się duchy natury (→ bohaterka, która zamordowała swoją siostrę, ginie rażona piorunem), bowiem w świecie przedstawionym obowiązuje ludowe prawo: „nie ma zbrodni bez kary”. Słowacki transformuje motywy ludowe, poddaje artystycznym przeróbkom. Balladyna okazuje się niewdzięczną córką, zbrodniarką, więc spotyka ją zasłużona → kara. Tym samym wątek ludowy posłużył jako pretekst do mówienia o kwestii → winy i kary, nie tylko w kategoriach moralnych czy obyczajowych, ale także politycznych, gdyż Balladyna jest symbolem tyrana, który ucieka się do wszelkich środków, by utrzymać prymat władzy. W Anhellim (1838) pojawia się natomiast wątek zaczerpnięty z legendy o Madeju (T 756B → „Madejowe łoże”), wprowadzający do utworu ważną w tradycji ludowej symbolikę spotkania w chacie i zaprzedania duszy → diabłu (Krzyżanowski 1935, s. 157).
Bajkowe motywy niezwykle często powracają także w twórczości Adama Mickiewicza, który odwoływał się do tradycji folklorystycznej w balladach, dramatach i powieściach poetyckich, a nawet w bajkach wierszowanych (Ludowość u Mickiewicza 1958, s. 45). Pieśń gminna, ludowa wieść stanowiły podstawę literackich opowieści o „człowieku współczesnym”, ogarniętym „gorączką”, lękiem. Już w Balladach i romansach (1822) pojawiają się ludowe wątki wywodzone z bajek magicznych i podań, takie jak zatopione miasto, podwodny świat czy opowieść o pani, co zabiła pana. W Świtezi, Świteziance,odwołujących się do motywów podaniowych z wątków T 7070 „Zatopione dzwony” i T 7071 → „Zapadłe karczmy”, jak też w Rybce nawiązującej do wątku bajki magicznej T 450 → „Brat-baranek”, dominuje żywioł akwatyczny, natura staje się „matrycą istnień”, jest duchowa, towarzyszy działaniom bohaterów. W balladzie Pani Twardowska Mickiewicz zaproponował przewrotne odczytanie podaniowego wątku T 8251 „Mistrz Twardowski” (→ Pan Twardowski), w Romantyczności, Tukaju dominują wątki: T 365 „Umarły porywa narzeczoną (→ Lenora)” (Libera 2016) i T 1164 „Belfegor”. W Bajkach (1893) Mickiewicz przywołuje znane motywy zaczerpnięte z twórczości La Fontaine’a, popularne również w twórczości ludu, a także proponuje nieznane dotąd wątki. Mickiewicz sięga po tradycyjny wzorzec bajki zwierzęcej, ale rezygnuje z wyrażonego wprost dydaktyzmu, nie zapominając jednak o morale. Zawarte w nim pouczenie stanowi czytelne odwołanie do ludowej tradycji – do mądrości przysłów. W bajce pt. Przyjaciele życiowa próba – spotkanie z niedźwiedziem – podważa sens przyjaźni: „Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie” (Mickiewicz). Ludowe wątki w bajkach pisarza wiążą się nierzadko z wyborem postaw: tchórzostwa, które zyskuje „rozgrzeszenie” w świecie społecznych hierarchii (np. Zając i żaba; T 70 „O odważnym zającu”; zob. Kasjan 1994, s. 50-62), czy zwykłej głupoty, która często łączy się z bezpośrednim zagrożeniem życia (np. Osioł i pies). W bajce pt. Lis i kozioł wykpiona zostaje naiwność kozła. Mickiewicz przypisuje postaciom określone cechy, typizuje je, → lis zawsze będzie sprytny, przebiegły, „dwulicowy”, pozostanie w stanie wojny ze światem, → zając – szarak uosabia lęk, niepokój. Podział świata na mądrych i głupich, małych i dużych, groźnych i bezbronnych – stanowi nawiązanie do oświeceniowych alegorii, wyznacza także ważny w bajkowym światoobrazie horyzont poznawczy. Mickiewicz sięga po motywy obecne w twórczości La Fontaine’a i Trembeckiego, jak też do zakorzenionej w tradycji ludowej bajki zwierzęcej (np. Chłop i zając, Pies i wilk czy Koza, kózka i wilk). W jego utworach istotną rolę odgrywa puenta, który wyraża romantycznie pojmowaną ludową mądrość, niekiedy zaś zamiast niej pojawia się ironiczna uwaga o współczesności. Tak dzieje się w przypadku utworu pt. Pchła i rabin (życie pchły, jej działalność zostają porównane do życia rabina). Podobna zasada funkcjonuje w odwołującym się do komicznego wątku T 1365A „Uparta żona szukana pod prąd” utworze pt. Żona uparta – ciało utopionej kobiety nie płynie z nurtem rzeki, lecz w przeciwną stronę. W ten sposób zostaje podkreślony jej charakter – nawet po śmierci żona sprzeciwia się mężowi. Również w Panu Tadeuszu (1834) pojawiają się istotne nawiązania do wątków ludowych (m.in. baśń O Jędzy i karzełku, T 327C „Jędza i karzełek”), które stanowią wyjaśnienie genezy powstania epopei (Krzyżanowski 1980, s. 202).
Wątki ludowe powracają także w balladach Tomasza Zana (Ujejski 1931, s. 41), np. w Świtezi (przeróbka wątku nowelowego T 960B „Kara za zbrodnię po 30 latach”) oraz Jana Czeczota, np. Baśń gminna o trzech braciach: dwóch rozumnych i trzecim głupim (1846; T 530 → „Szklana góra”). Utwory stanowią ciekawy przykład transformacji motywów bajkowych. W zbiorze Poezji (1845) Antoniego Czajkowskiego ludowe wątki, takie jak T 315 → „Żelazny wilk”, T 300 „Zabójca smoka” czy o Madeju (T 756B), zyskały oryginalną interpretację, m.in. w utworach Madej, Baśń o żelaznym wilku i o pięknym królewiczu (Krzyżanowski 1980, s. 204). Rymowane opracowania wątków ludowych, w tym zaczerpnięte z bajki zwierzęcej, można odnaleźć także w twórczości Władysława Syrokomli i Jana Prusinowskiego (Z podań ludu i z obcej mowy 1856), którzy – podobnie jak Czajkowski, sięgali również do folkloru ukraińskiego (m.in. wątek Lenory, T 1481 „Oszukany konkurent”).
Do tradycji ezopowej bajki, odnotwanej również w folklorze, nawiązał Józef Ignacy Kraszewski, m.in. w utworze opublikowanym w 1838 roku pt. Dziad i baba. Motyw śmierci, lęku przed nią zyskał w dziele Kraszewskiego interesującą interpretację. W obliczu końca baba opłakująca dziada oddaje go śmierci, by ocalić własne życie (Woźniak 1990, s. 389). Kraszewski, podobnie jak Słowacki wpisał ludowy wątek (T 1354A „Śmierć zapraszana”) w odrębną opowieść. Po bajkowe motywy sięgał również Lucjan Siemieński (1807-1877). W utworach opublikowanych w tomie Poezji (1863) realizował wzorzec bajki fabularnej, niekiedy orientalnej (np. Beduin i wąż), korzystał także z alegorii. W jego utworach pobrzmiewały analogie do czasów współczesnych (por. Gęś w niewoli, Mądry Kruczek), reakcja na nowe zjawiska w kulturze (Kura na śmietniku). Podobne zabiegi można odnaleźć w twórczości Ryszarda Berwińskiego, np. w baśni pt. O dwunastu rozbójnikach (1840), w której ludowe wątki (m.in. T 955 → „Narzeczona zbójnika”) zyskują oryginalne, literackie opracowanie (Krzyżanowski 1980, s. 203).
Do grona pisarzy, którym przyświecały intencje dokumentowania oraz adaptacji wątków ludowych, zaliczyć należy Jana Nepomucena Gątkowskiego (1814 – 1878), autora zbioru Bajek mazurskich (1841). Jego twórczość wydaje się niezwykle cenna ze względu na specyfikę regionu i świadomość odrębności lokalnych tradycji. Opracowane przez pisarza bajki mazurskie, które są bajkami zwierzęcymi (wśród bohaterów dominują ptaki związane z obszarem wodnym, takie jak cietrzew i pelikan), posiadają morał, ich dydaktyzm wiąże się z kształtowaniem postaw etycznych wśród ludu. Bajki Gątkowskiego są przeznaczone dla dzieci i niewykształconych odbiorców. Wśród utworów zamieszczonych w tomie można odnaleźć także oparte na znanych motywach bajkowych zaczerpniętych ze zbioru La Fontaine’a, np. Strumyk i rzeka. Utwory te mają jednak nieco inną wymowę, bowiem Gątkowski reinterpretuje motywy, uaktualnia je i nadaje dydaktyczny wymiar, jak w bajce Cietrzew. Ptak porzuca wykopany kamyk – podobnie dzieje się w dziedzinie odkryć naukowych, gdy badacz odrzuca cenną informację. Porównanie świata zwierząt i ludzi pozwala wydobyć opozycje, ludzie nie potrafią ocenić właściwie swoich możliwości. Dydaktyzm charakteryzuje także twórczość Stanisława Jachowicza (1796-1857), autora Bajek i powieści (1824) oraz Bajek i powiastek (t. 1–4, 1842–1847). Jachowicz tworzy scenki rodzajowe, których bohaterami są najczęściej dzieci lub zwierzęta (pisarz unika alegoryzacji, która nie byłaby czytelna dla kilkuletnich odbiorców). Utwory kończą się najczęściej puentą zawierającą nauki moralne, przedstawione w sposób obrazowy, niekiedy żartobliwy, ale tylko w nielicznych pojawiają się bezpośrednie zapożyczenia ludowe, jak w wierszu pt. Pan a pies, w którym wykorzystano wątek T 1394 „Pan a pies” (por. Bryś), choć i tu nie brakuje patriotycznych refleksji. Utwory Jachowicza, podobnie jak wielu innych twórców tego czasu, miały przede wszystkim dydaktyczny, umoralniający charakter i jeśli wykorzystywano motywy ludowe, to z myślą o ich utylitarności. Dzieje się tak również w bajkach Ludwika Edwarda Rajszela (1803-1871), autora zbioru pt. Bajki i przypowieści: do użytku instytutów publicznych zwłaszcza żeńskich przez Radę Wychowania Publicznego zatwierdzone i polecone (1839), jak i w zbiorze Bajek i przypowieści (1815) Felixa Pawła Jarockiego (1790-1865). W utworach Jarockiego pojawiają się m.in. znane wątki ludowe, takie jak T 160 „Wdzięczność zwierząt, niewdzięczność ludzka” (por. Pies kuchenny) oraz T 104 „Wojna zwierząt” (por. Słowik i skowronek). Podobne wątki pojawiają się w zbiorze Emilii Radolińskiej pt. Bajki (1853), w których czytelnik odnajdzie praktyczne rady dobrego wychowania (por. Aniołek, Przypadek zasłużony).
Wątki i motywy ludowe swobodnie traktuje w swoich utworach neoromantyk Władysław Bełza (1847-1913), autor Katechizmu polskiego dziecka (1900). W Baśni o królewnie na drewnianych nóżkach (1907) pojawia się motyw smutnej → królewny, cierpiącej z powodu krzywdy → królewicza. Autor w dźwięcznej, nieco groteskowej rymowance, ukazuje etapy cierpień bohaterki, która traci nogi, zamiast nich otrzymuje drewniane, nie znajduje jednak szczęścia. Wybranek serca – królewicz, podobnie jak ona, doznaje cierpień: „Bo królewicz, O! rety!/ Rozbił sobie niestety,/ Całą swoją osnowę/ Ręce, nogi i głowę…/” (Bełza). W bajce pojawia się także wątek ajtiologiczny – wyjaśniona zostaje przyczyna powstania słonego jeziora. W opowieści pt. Dobry syn: bajka sprzed lat tysiąca (1893) groteskowy obraz świata odsłania wyruszający na wędrówkę bohater, który poszukuje cudownego leku dla matki (T 551 „Wyprawa po żywą wodę”).
Nowe znaczenie ludowych wątków prezentuje w swojej twórczości również Cyprian Kamil Norwid (1784-1835). Pisarz interpretuje opowieści ludowe w sposób swobodny, uzupełnia wykorzystane wątki oryginalnymi pomysłami. W dwóch misteryjnych utworach Wanda (1852) i Krakus (1863), nawiązujących do podań historycznych o → Kraku i jego córce, znanych m.in. ze średniowiecznych kronik, pojawiają się ludowe motywy, takie jak T 571 „Królewna uleczona z melancholii śmiechem”, T 300 „Zabójcy smoka”, T 551 „Wyprawa po żywą wodę”, skamieniały bohater (→ Kamień), które zyskują symboliczny sens. Misterium Wanda jest opowieścią o ludowej bohaterce, która odrzuca możliwość zamążpójścia i składa ofiarę z życia (→ Wanda, co nie chciała Niemca). Jej czyn staje się zapowiedzią odrodzenia w duchu chrystianizmu. W utworze pt. Znów legenda Norwid prezentuje opowieść o zamarzniętych → słowach (Krzyżanowski 1935, s. 166), nadaje jej jednak nowe, witalistyczne znaczenie.
Oryginalne przetwarzanie motywów ludowych, adaptacja wątków wyznaczają istotne etapy w twórczości artystów, którzy sięgają po „opowieści gminu”. Konstancja Łubieńska (1798-1867) w zbiorze pt. Bajki dla dzieci (1841) modyfikuje co prawda tematy znane z twórczości Ignacego Krasickiego, a jej utwory mają charakter epigramatyczny i niekiedy zbliżają się pod względem formalnym do satyr, ale niekiedy nawiązuje do ludowych wątków. W utworze pt. Pies i kotek autorka wydobywa znany w tradycji ludowej temat antagonizmu zwierząt (wątek T 200). Przedstawiona w utworze sytuacja staje się lekcją moralności – przyjaźń nie może opierać się jedynie na słownych deklaracjach, musi być poparta czynami.
Wśród literackich adaptacji ludowych wątków wyróżnić należy także twórczość romantycznych artystów emigrantów, m.in. Jana Czyńskiego (1801-1867), autora Bajki Marcinowej (1845), który przetwarza znane motywy ludowe i stylizuje swe utwory na mowę ludu. W Przedmowie prezentuje postać Marcinowej, rzekomej autorki bajek jako przymusowej emigrantki. Po wydarzeniach nocy listopadowej, Marcinowa zaangażowana w pomoc powstańcom, została zmuszona do wyjazdu. Bajki „pisane na paryskim bruku” wyrażają tęsknotę za utraconą ojczyzną. W utworach takich jak Ogon i głowa czy Brzuch i głowa pojawia się refleksja o mądrych wyborach, bohaterowie kierują się sercem, rzadko rozumem. W całym tomie dominuje forma bajki zwierzęcej. W utworze pt. Małpa i niedźwiedź autor ukazuje niepokoje emigrantów. Nauczony tańca → niedźwiedź marzy o tym, że po powrocie do lasu nauczy innych tej sztuki, podobnie myśli małpa. Rzeczywistość okazuje się jednak inna – zdobyte umiejętności okazują się w lesie nieprzydatne. Utwór kończy morał: „Zapominają ze szczętem smutni wygnańce, że na rękach mamy więzy, na ustach kagańce” (Czyński).
O tym, jak odległe mogą być związki literatury romantycznej z tradycją ludową, przekonują utwory Henryka Rzewuskiego zebrane w tomie pt. Nie – bajki: powieści luźne (1851). W nasyconych żywiołowością gawędach autor nawiązuje do Dekameronu Boccaccia, opowieści mają konstrukcję ramową, są jednowątkowe. Rzewuski przywołuje w nich ludowe motywy wierzeniowe, m.in. postaci utopców (→ Topielec), → wilkołaków, nie brakuje także uwag o seansach spirytystycznych (por. Podarek duchów) czy o porwaniach. Pisarz tworzy adaptacje wątków ludowych, w których zachowuje utrwalone w romantyzmie właściwości gatunku → gawędy.
Twórcą bajek, w których pojawia się humor, → komizm sytuacyjny wyrastający z tradycji ludowych humoreske, jest Aleksander Fredro (1793-1876). W wierszowanych utworach, takich jak Rolnik i byk czy Trzebaby, pobrzmiewają mądrości ludowych przysłów. Autor, posługując się zwierzęcymi bohaterami (por. Rolnik i wół), prezentuje prawdy życiowe, krytykuje obłudę i negatywne zachowania ludzi. Bajki Fredry nie są wyłącznie przeznaczone dla dziecięcych czytelników, mają uniwersalny charakter (np. Chciwość osła, Cygan i baba), pisarz włącza część bajek do tekstu Pana Jowialskiego. Kpina, żart, dobry humor towarzyszą refleksjom o świecie przemijającej szlacheckiej tradycji (por. Motyle). Fredro korzysta z motywów ludowych, sięga po popularne wątki komiczne, np. T 1548 „Zupa z kołka”(Cygan i baba),T 1625(Zrzędność i przekora), T 1098 „Baba udaje koguta” (Kamień pod Leskiem). Pisarz nawiązuje w swojej twórczości do modelu oświeceniowej bajki (wzorzec Krasickiego), doskonali go jednak i przystosowuje do wzorców poetyki romantycznej, luźno czerpiąc z tradycji bajki ludowej. Bajka w literaturze romantyzmu nie ma już wyłącznie znaczenia dydaktycznego, staje się dziełem literackim, a jej związki z tradycją ludową są różnorodne, znacznie wykraczając poza problem adaptacji.
Źródła: Bajki i powiastki, z rys. Gersona W., 1860; Baliński K., Powieści ludowe spisane z podań, 1842; Bełza W., Baśń o królewnie na drewnianych nóżkach, 1907; Bełza W., Dobry syn: bajka sprzed lat tysiąca, 1893; Czajkowski A., Poezje, 1845; Czeczot J., Pieśni ziemianina przez tłumacza piosenek wieśniaczych znad Niemna i Dźwiny, 1846; Czyński J., Bajki Marcinowej, 1845; Fredro A., Komedie wierszem i prozą, oprac. Zakrzewski B., 1994; Gątkowski J.N., Bajki mazurskie, 1841; Gliński A.J., Bajarz polski, 1853; Jachowicz S., Bajki i powieści, 1824; Kraszewski J.I., Dziad i baba, 1838 ; Lompa J., Bajki i podania, wstęp, oprac. Kapełuś H., 1965 (1846); Łubieńska K., Bajki dla dzieci, 1841; Mickiewicz A., Bajki, 1893; Mickiewicz A., Ballady i romanse, 1955 (1822); Norwid K., Wanda, 1852; Norwid K., Krakus (1851), 1863; Prusinowski J., Z podań ludu i z obcej mowy, 1856; Radolińska E., Bajki, 1853; Rajszel E., Bajki i przypowieści: do użytku instytutów publicznych zwłaszcza żeńskich przez Radę Wychowania Publicznego zatwierdzone i polecone, 1839; Rzewuski H., Nie – bajki: powieści luźne, 1851; Siemieński L., Podania i legendy polskie, ruskie, litewskie, 1845; Siemieński L., Poezje, 1863; Słowacki J., Anhelli, 1838; Słowacki J., Balladyna, 1997 (1839); Słowacki J., Kordian, oprac. Bizan M., Hertz P., 1989 (1834); Wójcicki K.W., KS, 1837; Wójcicki K.W., Starożytne przypowieści z XV, XVI i XVII w., 1836; Zan T., Ballady, wyb., wstęp Ujejski J., 1931; Zmorski R., Podania i baśnie ludu w Mazowszu, wyb., wstęp Syski H., 1956 (1852).
Opracowania: 100 lat bajki polskiej, red. Leszczyński G., 1995; Abramowska J., Polska bajka Ezopowa, 1991; Bajka ludowa w dawnej Polsce, wyb., oprac. Kapełuś H., 1968; Bartmiński J., Folklor – język – poetyka, 1990; Bracia Grimm i folklor narodów słowiańskich, red. Śliziński J., Czurak M., 1989; Bystroń S., Komizm, 1960; Dzieciństwo i sacrum. Studia i szkice literackie, red. Papuzińska J., Leszczyński G., 1998; Jaworska E., Katalog polskiej ballady ludowej, 1990; Kasjan J.M., Przemiany bajki o zającach i żabach, [w:] tenże, Usta i pióro. Studia o literaturze ustnej i pisanej, 1994;Krzyżanowski J., Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru, 1961; Krzyżanowski J., PBL, t. 1-2, 1962-1963; Krzyżanowski J., W świecie bajki ludowej, 1980; Libera L., Gottfried August Bürger – autor Lenory, 2016; Ludowość u Mickiewicza, red. Krzyżanowski J., Wojciechowski R.,1958; Polska w baśni, podaniu i legendzie, oprac. Szczepańska– Gołąbek I., 1981; Sulima R., Folklor i literatura, 1985; Woźniak W., Dzieje bajki polskiej, 1990; Wróblewska V., Literatura ludowa, [hasło w:] Słownik polskiej krytyki literackiej 1764-1918: pojęcia, terminy, zjawiska, przekroje, t. 1: A-M, red. Nauk. Bachórz J., Borkowska G., Kostkiewiczowa T., Rudkowska M., Strzyżewski M., 2016; Wróblewska V., Przemiany gatunkowe polskiej baśni literackiej XIX i XX wieku, 2003; Wschód w literaturze polskiej, red. Reychman J., 1970.
