Gliński Antoni Józef (1817–1866) – polski pisarz samouk, długoletni redaktor „Wiadomości Gubernialnych Wileńskich”, tłumacz związany z redakcją „Kuryera Wileńskiego”, autor przekładu Bajek Iwana Kryłowa. Zasłynął przede wszystkim jako twórca Bajarza polskiego – czterotomowego zbioru bajek opublikowanego w roku 1853, wielokrotnie wznawianego, przełożonego na języki czeski, angielski, francuski i niemiecki (Simonides 1973, s. 91–108).
Bajarz polski, czyli zbiór baśni, powieści i gawęd ludowych zaraz po swoim wydaniu zdobył dużą popularność i cieszył się zainteresowaniem czytelniczym jako zbiór literacko opracowanych rodzimych przekazów ludowych. Wbrew jednak temu, co sugeruje tytuł, w skład antologii nie wchodzą jedynie materiały polskie (rodzime przykłady stanowią tylko niewielką część dzieła), ale przede wszystkim białoruskie (Krzyżanowski 1965, s. 122). Autor bowiem spisywał z pamięci opowieści zasłyszane w dzieciństwie w Szczorsach i Niehniewiczach (Gliński 1862, s. XIII), miejscowościach zamieszkiwanych przeważnie przez Białorusinów (Krzyżanowski 1965, s. 122). Na niepolski charakter zbioru wskazywali już XIX-wieczni folkloryści (Polívka, Horák, Pług), znajdujący w tekstach zamieszczonych w tomach Glińskiego cechy folkloru wschodniosłowiańskiego (Krzyżanowski 1977, s. 761). Niewykluczone, że w zamyśle autora tytułowa przydawka odnosiła się nie tyle do genezy opowieści zawartych w Bajarzu…, ile do faktu, że zostały one zapisane w języku polskim (Wielka encyklopedya…, s. 138).
Na dzieło Glińskiego składają się nie tylko teksty folkloru białoruskiego, lecz także parafrazy, streszczenia i przekłady bajek twórców rosyjskich oraz popularnych wydań → Księgi z 1001 nocy (Wróblewska 2003, s. 47, 150). Autor czerpał z twórczości Wasilija Żukowskiego, którego utwory przełożył prozą i zamieścił w swoim zbiorze (np. T 313A "Ucieczka (Dziewczyna ułatwia bohaterowi ucieczkę)" - Baśń o królewiczu Niespodzianku, Gliński 1853, t. 1, s. 121-141; T 720 "Zamordowane dziecko-ptak" - Baśń o brzózce zwiastunce i o ptaszynie mścicielce, Gliński 1853, t. 2, s. 229-242; zob. Krzyżanowski 1977, s. 764–766). Podobnie postąpił z wierszowanymi bajkami Aleksandra Puszkina, włączając je do Bajarza… po niemal dosłownym przełożeniu na język polski bądź wprowadzeniu nieznacznych modyfikacji (np. T 555 "Rybak i jego żona" - Baśń o staruszku i staruszce i o złotej rybce, Gliński 1853, t. 3, s. 69-79; T 707 "Trzej synowie z gwiazda na skroni" - Baśń o królewiczu z księżycem na czole, z gwiazdami po głowie, Gliński 1853, t. 2, s. 53-83). W skład zbioru jako Baśń o uśpionej królewnie, karle siłobrodzie i o głowie wielkoluda (T 301 "Bracia zdradzieccy", Gliński 1853, t. 1, s. 143-164) wszedł nawet streszczony Puszkinowski poemat Rusłan i Ludmiła (Krzyżanowski 1977, s. 770–771; Krzyżanowski 1965, s. 122). W wielu wypadkach mamy do czynienia z kompilacją różnych wątków i przekazów, niekiedy o wątpliwej jakości artystycznej (Wróblewska 2003, s. 53–54).
Chociaż Bajarza polskiego nie sposób uznać za antologię tekstów ani polskich (ze względu na przewagę przekazów pochodzenia białoruskiego), ani ludowych (z powodu obecności opowieści o proweniencji literackiej), wśród niewątpliwych zasług jego autora należy wymienić popularyzację wątków bajkowych, np. T 545 → "Kot w butach" (Baśń o Janie królewiczu, żar ptaku i wilku wiatrolocie, Gliński 1853, t. 1, s. 19-41), jak i twórczości klasyków rosyjskich. Zbiór Glińskiego, choć w sposób kontrowersyjny, gdyż graniczący z plagiatem, przyswoił rzeszom rodzimych czytelników zdobycze literatury wschodnich sąsiadów (Krzyżanowski 1977, s. 772). Autor wykazał się także znaczną językową inwencją, wyrażającą się przede wszystkim w tworzeniu oryginalnych nazw własnych lub epitetów wskazujących na dystynkywną cechę postaci bądź przedmiotu, chociaż niekiedy rażących sztucznością (np. → Królewna Cudolica, królewicz Dobrotko, rycerz Niezginek, → wilk wiatrolot, świnka srebrnoszczecinka, konik złotogrzywek, kieska chlebodarka, miecz samosiecz, dywan samolot). W związku ze znaczną poczytnością zbioru Glińskiego właśnie temu autorowi przypisuje się popularyzację terminu → „baśń” na określenie bajki fantastycznej i bajki magicznej (Krzyżanowski 1980, s. 31; Wróblewska 2003, s. 12, 47).
Źródła: Gliński A. J., Bajarz polski, czyli zbiór baśni, powieści i gawęd ludowych, t. 1-4, 1853.
Opracowania: Dzieje folklorystyki polskiej 1800–1863. Epoka przedkolbergowska, red. Kapełuś H., Krzyżanowski J., 1970; Gliński Antoni Józef, [hasło w:] Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana, t. 25, red. Alexandrowicz J. i in., 1900; Krzyżanowski J., Gliński Antoni Józef, [hasło w:] SFP, 1965; Krzyżanowski J., Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru, 1977; Krzyżanowski J., W świecie bajki ludowej, 1980; Simonides D., Z recepcji „Bajarza polskiego” A. J. Glińskiego, [w:] Ludowość dawniej i dzisiaj, red. Górski R., Krzyżanowski J., 1973;Wróblewska V., Przemiany gatunkowe polskiej baśni literackiej XIX i XX wieku, 2003.
